Chorobę zwaną toksoplazmozą wywołuje wewnątrzkomórkowy pierwotniak Toksoplazma gondi. Z chorobą tą związane jest wiele mitów, które nie są prawdziwe, ale nadal pokutują w społeczeństwie i stwarzają złą opinię kotom domowym. Prawdą jest, że koty domowe i inne kotowate są jedynymi żywicielami ostatecznymi pierwotniaka T. gondi, ale za jego główne rozsiewanie w środowisku odpowiedzialne są przede wszystkim koty bezpańskie i dziko żyjące. Dodać należy że zarażenie toksoplazmą przez bezpośredni kontakt z kotem jest sporadyczne a najczęściej następuje inną drogą.
Toksoplazma gondi pełen cykl rozwojowy przechodzi jedynie u kotowatych, czyli w czasie choroby w ich jelitach następuje rozmnażanie płciowe pierwotniaka w efekcie czego powstają oocyty wydalane z kałem do środowiska zewnętrznego. Liczba oocyt dochodzić może miliona szt w 1 g kału
u zarażonego zwierzęcia. Okres szewstwa oocyt u zarażonego kota jest bardzo krótki i wynosi od 1 do 21 dni.
Toksoplazmoza u kotów przebiega zwykle bezobjawowo. U młodych zwierząt które po raz pierwszy uległy inwazji przebieg choroby jest zwykle ostry
i powoduje: brak apetytu, biegunkę, wzrost
temperatury ciała, bolesność okolicy brzucha, odwodnienie a nawet śmierć. U starszych zwierząt natomiast choroba może mieć przebieg przewlekły powodując zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i nerwowego. Stwierdzenie u kota oocyst w kale nie jest wskazaniem do eutanazji zwierzęcia lecz do leczenia, które nie jest ani kłopotliwe ani długotrwałe.
Pozostałe gatunki zwierząt a także człowiek mogą być żywicielami pośrednimi toksoplazma gondi. Pasożyt umiejscawia się wtedy w postaci cyst w różnych narządach wewnętrznych, gdzie powoduje poważne zmiany. Człowiek zaraża się oocystami
toksoplazmy z pożywieniem, wodą lub przez zanieczyszczone glebą ręce. A cystami przez spożywanie surowego mięsa (mięso drobiowe nie stanowi źródła zarażenia). Toksoplazmoza u ludzi zwykle przebiega bezobjawowo, jednak u około 10% szczególnie młodych osób występuje powiększenie węzłów chłonnych szyjnych i barkowych
a także objawy grypopodobne. Najgroźniejsze jest pierwsze zarażenie kobiet, które są w ciąży.
W tym przypadku dochodzić może do śródmacicznej inwazji płodu (tzw. toksoplazmoza wrodzona) objawiającej się poronieniami lub urodzeniem dziecka z objawami wodogłowia zwapnienia mózgu
i padaczki. W trzecim trymestrze może dochodzić do zarażenia aż 65 % płodów, u których po urodzeniu bardzo rzadko stwierdza się objawy inwazji. Dopiero po 3-12 m-cach życia dziecka mogą wystąpić objawy ze strony centralnego układu nerwowego a po kilku lub nawet kilkunastu latach zmiany w gałce ocznej tzw. toksoplazmoza oczna.